जताततै डिप्रेसन
रामकृष्ण शर्मा -नाम परविर्तन) आफ्नो व्यवसायमा सफल थिए। तर, केही वर्षयता उनी निराश र विरक्त हुनथाले। खानामा अरुचि हुने मात्रै होइन, निद्रा नलाग्ने, लागिहाले डरलाग्दा सपना देखिने र जहिले पनि सुतिरहन मन लागे पनि निद्रा नपुगेजस्तो हुन थाल्यो उनलाई। बिनाकारण मुटुको ढुकढुकी बढ्नेदेखि त्यसै डर लाग्ने र शरीर थाकेको/गलेको जस्तो महसुस हुनेसम्मको समस्या झेल्नुपर्यो शर्माले। टाउको भारी हुने, शरीर झमझमाउने, पोल्ने तथा बिनापरश्रिम पसिना आउने लक्षणले ग्रस्त हुन थाले उनी।
सबैसँग रमाइलो गर्ने बानीका उनी एकाएक टोलाउने र सोचिरहने गर्न थाले। पहिलेका सामाजिक व्यक्ति विस्तारै एक्लै बस्न रुचाउँदै गए, जसले गर्दा उनी परविार तथा समाजबाट एक्लिँदै गए। उनमा अरूप्रति शंका एवं अविश्वास गर्ने स्वभाव पनि बढ्दै गयो र अरूले आफ्नो कुरा काटेको वा षड्यन्त्रका लागि पिछा गरेको आभास हुन थाल्यो। सामाजिक कार्यमा जान मन नलाग्ने भएपछि उनको मित्रमण्डली साँघुरँिदै गयो। घरभित्र पनि उनले अरूको वास्ता गर्न छाडे। उनमा झर्किने तथा सानो कुरालाई पनि तीलको ताड बनाउने बानी भयो। गीत सुन्ने, फिल्म हेर्ने, पुस्तक पढ्ने, भ्रमण गर्ने, जमघट गर्ने उनका रुचिहरू अरुचिमा परविर्तन भए। उनमा यौनसम्पर्क गर्ने इच्छा घट्यो भने यौन क्षमतामा शिथिलता आउने तथा बारम्बार दिक्क लागिरहने हुन थाल्यो। लगातारको बेचैनी, निराशा तथा एक्लोपनका कारण उनले रक्सी, चुरोट तथा लागूपदार्थ सेवन गर्न सुरु गरे।
शर्माले आफूलाई चारैतर्फबाट समस्याले घेरेको महसुस गर्न थाले। उनीभित्र यस्तो जीवन बाँच्नुभन्दा मर्नु बेश भन्ने भावना जागृत हुन थाल्यो। त्यसपछि उनी आत्महत्याको योजना बनाउन थाले। त्यसो त उनी उपचारका लागि अस्पताल, क्लिनिक, धामीझाँक्री आदि ठाउँमा नगएका पनि होइनन्। उनले रगत, एक्स-रे, अल्ट्रासाउन्ड, सीटीस्क्यान, एमआरआईलगायत सबै परीक्षण पनि गरे। तर, उनको रोग पत्ता लागेन। एक जना चिकित्सकले उनलाई मानसिक अस्पताल वा मानसिक रोग विशेषज्ञकहाँ जान सल्लाह दिए। त्यसपछि उनमा चिकित्सकप्रतिको विश्वास पनि समाप्त भयो। किनभने, उनको विचारमा आफूलाई मानसिक रोग लागेको होइन। "म बहुलाएको छु र मानसिक विशेषज्ञलाई देखाउने ?" उनी निकै आक्रोशित भए। अपमानित महसुस गरे।
रामकृष्ण त हाम्रो समाजका प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन्। आजको आधुनिक एवं प्रतिस्पर्धी युगमा 'डिप्रेसन' -अवसाद) सर्वत्र फैलिएको समस्या हो। बिहानदेखि रातीसम्म प्रत्येक मान्छेले प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष तनाव झेलिरहेको हुन्छ। आर्थिक समस्या, बेरोजगारीको समस्या, आवश्यकता र उपलब्धिबीचको दूरी, प्रतिस्पर्धा, महत्त्वाकांक्षा, प्रदूषण आदि दर्जनौँ तनावलाई सामान्यीकरण तथा व्यवस्थापन गर्न नसक्दा मान्छे डिप्रेसनको जालोमा फस्छ।
विश्वमा ३४ करोड मानिस डिप्रेसनको सिकार भएका छन्। गरबि तथा विकासोन्मुख राष्ट्रमा भन्दा विकसित राष्ट्रमा, गाउँभन्दा सहरमा, अशिक्षितभन्दा शिक्षित समूहमा तथा द्वन्द्वग्रस्त मुलुकहरूमा डिप्रेसनको मात्रा बढ्दो छ। अमेरकिाजस्तो विकसित राष्ट्रमा त वाषिर्क दुई करोडभन्दा बढी मानिस डिप्रेसनको सिकार भइरहेका छन्। युरोप, अस्ट्रेलिया, अपि
mका तथा एसियामा पनि डिप्रेसनको प्रभाव अत्यधिक रहेको छ। नेसनल इन्स्िटच्युट अफ मेन्टल हेल्थ अमेरकिाको तथ्यांक अनुसार, अमेरकिी प्रत्येक चार जना प्रौढहरूमध्ये एक जना डिप्रेसनले ग्रस्त छन्। त्यस्तै, दीर्घ डिप्रेसन भएकामध्ये १५ प्रतिशतले आत्महत्या गर्छन् भने महिलामा आत्महत्या यसको दुई गुणा बढी पाइएको छ। एक अध्ययन अनुसार, पाकिस्तानको सहरी क्षेत्रमा ४५.९ प्रतिशत, बंगलादेशको ग्रामीण क्षेत्रमा २९ प्रतिशत, भारतमा १५.१ देखि २५ प्रतिशत तथा नेपालमा ३० प्रतिशतमा कुनै न कुनै रूपको डिप्रेसन छ।
हाम्रै पाटनस्िथत मानसिक अस्पतालमा आउने बिरामीहरूमध्ये ३० देखि ४० प्रतिशत डिप्रेसनका बिरामी हुन्छन्। त्यस्तै, आम्दा नेपालले गरेको सर्वेक्षण अनुसार, २५ प्रतिशत भुटानी शरणार्थीहरू डिप्रेसनले ग्रस्त छन्। अर्को अध्ययन अनुसार, खाडी मुलुकमा काम गर्न जाने महिलाहरूमध्ये ५७ प्रतिशत डिप्रेसनका रोगी छन्।
लुकाउन खोजिने र प्रयोगशाला वा अन्य माध्यमबाट पत्ता नलाग्ने रोग भएकाले कति जनसंख्या डिप्रेसनबाट पीडित छ भन्ने खुट्याउनु गाह्रो छ। डिप्रेसनको बिरामीमा मानसिकभन्दा शारीरकि लक्ष्ाण देखिने भएकाले जनसंख्याको ठूलो हिस्सालाई तथ्यांकले समेट्न सकेको छैन। मानसिक रोग भन्नाले बौलाहपन बुझ्ने अल्पज्ञानका कारण मानिस यस रोगको पीडा लुकाउन बाध्य छन्। यसै कारणले पनि उनीहरूका रोगको निदान र उपचारबाट वञ्चित छन्। डिप्रेसनका अधिकांश बिरामीहरू आफूलाई मानसिक रोगी ठान्दैनन् र मानसिक रोग विशेषज्ञ वा मानसिक अस्पतालमा जान रुचाउँदैनन्। धामी, झाँक्री तथा जान्नेहरूको शरणमा पर्नु यसको मनोवैज्ञानिक पाटो हो।
डिप्रेसनले आशा, शक्ति र क्षमतालाई ध्वस्त पार्छ। जसले गर्दा प्रभावित व्यक्तिलाई असहाय, निराश, रसि, डर, ग्लानि तथा दिक्दारीले प्रताडित गर्छ। उसले जीवनमा आशाका कुनै किरणहरू पनि देख्दैन। उसलाई आफ्नो जीवन निरर्थक लाग्छ। डिप्रेसनको बादलले छोपेपछि नकारात्मक तथा निराशावादी सोचले पीडाबाट मुक्ति पाउन मानिसले आत्महत्यासम्मको बाटो रोज्छ। जब ऊ आफैँद्वारा सिर्जित समस्याको जालोभित्र फस्छ, त्यसपछि आत्महत्याबाहेक कुनै विकल्प देख्दैन। मनोविज्ञानका अनुसार, आत्महत्या गर्न खोज्ने अधिकांश मान्छेहरू मर्न चाहँदैनन्, केवल पीडाबाट मुक्ति चाहन्छन्।
डिप्रेसन अरू रोगजस्तै निको हुने रोग हो। तसर्थ, सम्बन्धित चिकित्सकको परामर्श अनुसार नियमित रूपमा औषधी सेवन गर्नुपर्छ। तर, डिप्रेसन औषधीले मात्र उन्मूलन हुने रोग होइन। यसका लागि सकारात्मक सोच र लामो समयसम्म औषधी उपचार गर्ने प्रतिबद्धता चाहिन्छ। डिप्रेसन मानवीय संवेदनासँग जोडिएको रोग भएकाले परविार, मित्रवर्ग तथा समाजबाट मनोवैज्ञानिक 'सपोर्ट' आवश्यक पर्छ। डिप्रेसनले व्यक्तिको शारीरकि, मानसिक तथा काम गर्ने क्ष्ामतामा समेत असर गर्ने भएकाले यसको परोक्ष असर परविार, समाज तथा राष्ट्रले नै बेहोर्नुपर्छ। त्यसैले, डिप्रेसनको असरलाई व्यक्तिगत, पारविारकि, सामाजिक तथा राष्ट्रिय अर्थतन्त्रसँग पनि जोड्ने गरन्िछ।
कारण अनेक
एक्लोपना
पारिवारिक तथा सामाजिक सहयोग/सुरक्षाको अभाव
तात्कालिक तनावयुक्त अनुभव
वंशाणुगत
वैवाहिक, प्रेमलगायत सम्बन्धमा समस्या
आर्थिक तनाव
बाल्यकालमा चोटपटक वा दुव्र्यसन
रक्सी, चुरोट तथा लागूपदार्थ दुव्र्यसन
बेरोजगारी वा अल्परोजगारी
स्वास्थ्य समस्या वा दीर्घरोग
असीमित महत्त्वाकांक्षा
औषधीको पाश्र्वप्रभाव
द्वन्द्व एवं अस्थिर परिवेश
लक्षण
िनिरन्तर उदास, बेचैनी र संवेदनहीन मनस्थिति ।
िदैनिक क्रियाकलापमा अरुचि ।
िनकारात्मक तरिकाले कुरा गर्ने ।
सिाथी र परिवारसँग अलग हुने ।
िआलोचनात्मक मुडी हुने ।
सिुत्ने र खाने बानीमा परिवर्तन ।
िथाकेको, गलेको, शक्तिहीन हुने ।
पिटकपटक दुखेको, पोलेकोजस्ता धेरै समस्याहरू सुनाइरहने ।
िपढाइ तथा काममा ह्रासोन्मुख अवस्था ।
रिक्सी, चुरोट, लागूऔषध वा लागूपदार्थ खान सुरु गर्ने ।
अिात्मबल तथा अरूप्रतिको विश्वासमा कमी आदि ।
उपचार
ििडप्रेसनबाट छुट्कारा पाउन खानपिन तथा जीवनशैलीमा परिवर्तन एवं व्यवस्थापन गर्नु जरुरी छ ।
सिकारात्मक सोच र आशावादी दृष्टिकोण राख्ने ।
ििनयमित शारीरिक अभ्यास गर्ने ।
यिोगा, मेडिटेसन, गीतश्रवण, प्रवचन श्रवण आदि गर्ने ।
निकारात्मक चुनौतीको सामना गर्ने ।
अिाराम र मनोरञ्जनमा पर्याप्त ध्यान दिने ।
पिरिवार, साथी तथा समाजसँग घुलमिल भइरहने ।
सिकारात्मक र सहयोगी साथीहरूसँग समस्या राख्ने ।
अिाफूलाई व्यस्त राख्ने ।
दिैनिक आठ घन्टा सुत्ने ।
दिैनिक प्रातःभ्रमण तथा सौर्यकिरणमा बस्ने ।
तिनावको कारण खोजी त्यसबाट मुक्त हुने ।
बिढी प्रतिस्पर्धी तथा महत्त्वाकांक्षी नहुने ।
सिमयको तालिका अनुसार चल्ने, जसले गर्दा अनावश्यक धपेडी
नहोस् ।
स्िवस्थ भोजन तालिका अनुसार सेवन गर्ने ।
अिाफ्नो शरीर र मनलाई माया गर्ने, स्याहार गर्ने ।
डिप्रेसनका बिरामीका प्रमुख तीन असन्तुष्टिहरू
जसले पनि चिन्ता नगर्नु, मनको बाघले खाएको भन्छन्, चिन्ता वा तनाव कसैले रहर गरेर भित्र्याएको हुँदैन र आजदेखि चिन्ता, तनाव छोड्छु भनेर छोडिने पनि होइन । तसर्थ, डिप्रेसनका बिरामीलाई उपदेश दिनुको साटो उसको चिन्ता वा तनाव समाधानको पहल गर्नुपर्छ ।
डिप्रेसनका बिरामीभित्र भावनाहरू प्रशस्त हुन्छन् । उनीहरू सुरुदेखि हालसम्मको सबै कुरा डाक्टरलाई सुनाउन चाहन्छन् । व्यस्तताका कारण वा रोग पत्ता लगाइसकेकाले डाक्टरलाई सबै कुरा सुन्न जरुरी नहुन सक्छ तर बिरामीको मनोविज्ञानका लागि डाक्टर-बिरामीबीच प्रशस्त अन्तरक्रिया हुनु जरुरी छ ।
प्रेसन निको गर्ने औषधीले केही समय निद्रा बढी लाग्ने, मुख सुक्ने, झुम्म पार्न सक्छ । ती पाश्र्वप्रभावहरू केही सातामै
हराउँछन् । तसर्थ, पूरा निको नहुन्जेल चिकित्सकको परामर्शलाई अक्षरशः पालना गर्नुपर्छ ।
No comments:
Post a Comment